Η εφηβεία είναι μία περίοδος πειραματισμού. Οι έφηβοι αρχίζουν να ενδιαφέρονται για κοινωνικά και περιβαλλοντικά θέματα και κάποιοι από αυτούς τείνουν να έλκονται από φυτοφαγικές διατροφικές πρακτικές εξαιτίας της ανησυχίας τους για την οικολογία, το περιβάλλον και την προστασία των ζώων. Ανησυχίες σχετικά με την εμφάνιση και το βάρος του σώματος, πολλές φορές τους οδηγούν να υιοθετήσουν μία φυτοφαγική διατροφή, αφού φαίνεται να είναι ένας αποδεκτός τρόπος για την ελάττωση της πρόσληψης λίπους. Τέτοιες συμπεριφορές πολλές φορές ακολουθούνται και από άτομα που πάσχουν από κάποια διαταραχή λήψης τροφής (πχ νευρική ανορεξία/βουλιμία), τα οποία στην προσπάθειά τους να κρύψουν τον γενικότερο περιορισμό τους ως προς τη λήψη τροφής στρέφονται σε τέτοιες διατροφικές πρακτικές.
Η φυτοφαγία αποτελεί ένα πρότυπο διατροφής που άρχισε να αναπτύσσεται από την αρχαιότητα. Ο Πυθαγόρας θεωρείται ο “εφευρέτης” του, ενώ ο Έλληνας ιστορικός Πλούταρχος ήταν από τους πρώτους που έγραψαν για τα πλεονεκτήματα της αποχής από το κρέας.
Τον 18ο αιώνα ο Βενιαμίν Φραγκλίνος ήταν ισχυρός υποστηρικτής της φυτοφαγίας, ενώ τον 19ο αιώνα υπήρξε έκρηξη του φυτοφαγικού κινήματος με την έκδοση βιβλίων, ίδρυση συλλόγων, ακόμα και λειτουργία εστιατορίων που παρείχαν μόνο φυτοφαγικά μενού.
Η φυτοφαγική διατροφή βασίζεται στην κατανάλωση δημητριακών, φρούτων, λαχανικών, οσπρίων, ξηρών καρπών, ενώ παρατηρείται και μερική κατανάλωση γαλακτοκομικών προϊόντων, αυγών, κρέατος, πουλερικών, θαλασσινών και ψαριών.
Οι φυτοφάγοι διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με το ποιά τρόφιμα αποκλείουν από το διαιτολόγιό τους:
-Αυστηρά φυτοφάγοι, δεν καταναλώνουν κανένα ζωικό προϊόν (αυγά, γαλακτοκομικά, μέλι).
-Γαλακτο-ωοφυτοφάγοι, καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά.
-Γαλακτο-φυτοφάγοι, καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα.
-Ωο-φυτοφάγοι, καταναλώνουν αυγά.
-Hμιφυτοφάγοι (αποτελούν το μεγαλύτερο ποσοστό των φυτοφάγων), δεν καταναλώνουν κόκκινο κρέας, όμως περιστασιακά η διατροφή τους περιλαμβάνει γαλακτοκομικά προϊόντα, αυγά, ψάρια, θαλασσινά και πουλερικά.
Τα ευεργετικά αποτελέσματα της φυτοφαγίας στην πρόληψη χρόνιων νοσημάτων και στα ποσοστά θνησιμότητας, φαίνονται από πολλές επιδημιολογικές μελέτες, όπου αναφέρεται ότι μία τέτοια διατροφή σχετίζεται με χαμηλότερα επίπεδα διαβήτη τύπου 2, χοληστερόλης και LDL χοληστερόλης, αρτηριακής πίεσης, καρδιαγγειακών νοσημάτων, παχυσαρκίας και ορισμένων μορφών καρκίνου.
Με σωστό σχεδιασμό οι φυτοφαγικές δίαιτες μπορούν να παρέχουν τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά για την προαγωγή της υγείας και της ανάπτυξης του εφήβου. Παρ’όλα αυτά ένας έφηβος που ακολουθεί μία αυστηρά φυτοφαγική δίαιτα και εξαιτίας των υψηλών διατροφικών αναγκών του, είναι πιθανό να λαμβάνει λιγότερη ενέργεια από εκείνη που χρειάζεται, καθώς επίσης και να εμφανίζει ελλείψεις συγκεκριμένων θρεπτικών συστατικών όπως: πρωτεϊνών, ασβεστίου, σιδήρου, ψευδαργύρου, βιταμίνης Β12 και βιταμίνης D.
Πρωτεΐνες: Τα φυτικής προέλευσης τρόφιμα είναι χαμηλής περιεκτικότητας σε πρωτεΐνες, ενώ αυτές δεν είναι υψηλής βιολογικής αξίας, όπως εκείνες που περιέχονται σε τρόφιμα ζωικής προέλευσης. Όταν όμως οι φυτικές τροφές συνδυαστούν σωστά πχ όσπρια με ρύζι, καταλήγουν να είναι μία πολύ καλή πηγή πρωτεϊνών και μάλιστα υψηλής βιολογικής αξίας. Φυτοφάγοι, οι οποίοι καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα και αυγά δεν έχουν πρόβλημα έλλειψης πρωτεϊνών.
Ασβέστιο: Δομικό συστατικό των οστών και των δοντιών. Φυτοφάγοι, οι οποίοι καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα δεν διατρέχουν κίνδυνο έλλειψης. Οι αυστηρά φυτοφάγοι μπορούν να επιλέγουν εναλλακτικές αλλά όχι τόσο πλούσιες πηγές ασβεστίου όπως είναι, τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά, το μπρόκολο, το τόφου, το γάλα σόγιας, τα όσπρια και τα αμύγδαλα.
Σίδηρος: Ο κύριος ρόλος του είναι ότι αποτελεί σημαντικό συστατικό της αιμοσφαιρίνης. Η αιμοσφαιρίνη περιέχεται στα ερυθρά αιμοσφαίρια και αποτελεί το φορέα του οξυγόνου στο σώμα. Τα ζωικά προϊόντα αποτελούν καλή πηγή σιδήρου υψηλής βιοδιαθεσιμότητας, ενώ τα φυτικά προϊόντα περιέχουν σίδηρο σε μορφή τέτοια που δύσκολα απορροφάται. Καλές φυτικές πηγές σιδήρου αποτελούν τα όσπρια (φασόλια, φακές), τα πράσινα φυλλώδη λαχανικά (σπανάκι), τα αποξηραμένα φρούτα, οι ξηροί καρποί (σουσάμι, ηλιόσποροι) και τα εμπλουτισμένα δημητριακά πρωινού. Για την καλύτερη απορρόφηση του σιδήρου που περιέχεται σε αυτά, καλό είναι να συνδυάζονται με τρόφιμα πλούσια σε βιταμίνη C (πχ εσπεριδοειδή), ενώ καλό είναι να αποφεύγεται η κατανάλωσή τους σε συνδυασμό με τσάι, καφέ, κόκκινο κρασί, αναψυκτικά τύπου κόλα (περιέχουν τανίνες που εμποδίζουν την απορρόφηση), γαλακτοκομικά προϊόντα (το ασβέστιο δεσμεύει το σίδηρο), φυτικές ίνες (μειώνουν την απορρόφηση).
Ψευδάργυρος: Απαραίτητος στον ενεργειακό μεταβολισμό, στη σύνθεση πρωτεϊνών και στην ανάπτυξη. Καλές πηγές ψευδαργύρου εκτός από τα θαλασσινά και το κρέας αποτελούν το φύτρο σιταριού, ο αρακάς, τα όσπρια, οι ξηροί καρποί και τα δημητριακά ολικής άλεσης. Οι φυτοφάγοι που καταναλώνουν γαλακτοκομικά προϊόντα, θαλασσινά ή ψάρια δεν κινδυνεύουν από έλλειψη.
Βιταμίνη Β12: Απαραίτητη για την παραγωγή ερυθρών αιμοσφαιρίων και για την ομαλή λειτουργία του νευρικού συστήματος. Περιέχεται στα αυγά, στα γαλακτοκομικά και στα ζωικά προϊόντα. Εμπλουτισμένα τρόφιμα, καθώς και μερικά γάλατα σόγιας επίσης περιέχουν βιταμίνη Β12. Εάν δεν χρησιμοποιείται καμιά πηγή της, τότε απαιτείται η λήψη συμπληρώματος διατροφής.
Βιταμίνη D: Απαραίτητη για την απορρόφηση και χρησιμοποίηση του ασβεστίου, προάγει τη νευρική λειτουργία και συντελεί στην ομαλή μυϊκή ανάπτυξη και εύρυθμη λειτουργία της καρδιάς. Καλή πηγή, εκτός από το κρέας και τα γαλακτοκομικά προϊόντα, αποτελούν και τα εμπλουτισμένα δημητριακά. Παρ’όλα αυτά άτομα τα οποία εκτίθενται στον ήλιο, είναι δύσκολο να εμφανίσουν έλλειψη της βιταμίνης, αφού παράγεται και ενδογενώς με έκθεση του ατόμου στον ήλιο.
Συμπερασματικά η φυτοφαγική διατροφή μπορεί να αποτελέσει σύμμαχο για την υγεία και την ανάπτυξη του εφήβου αρκεί να υπάρχει επαρκής πρόσληψη ενέργειας και θρεπτικών συστατικών. Ένας σημαντικός παράγοντας για αυτό είναι η ποικιλία τροφίμων στο διαιτολόγιό του. Σε ελάχιστες περιπτώσεις κρίνεται απαραίτητη η πρόσληψη συμπληρωμάτων διατροφής, καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις οι φυτοφάγοι είναι σε θέση να καλύψουν τις διατροφικές τους ανάγκες, ακολουθώντας ένα σωστά σχεδιασμένο διαιτολόγιο.
Άρθρο της Ευσταθίου Παναγιώτας
Διαιτολόγος – Διατροφολόγος